وبلاگ Bazigarshoo
» پیتر بروک و محاکات در تئاتر
سلام
امروز میخوایم در مورد یکی از کارگردانان بزرگ تئاتر و نظریه او صحبت کنیم.
پیتر بروک کارگردان نام دار انگلیسی در کتاب خود با عنوان فضای خالی می گوید: «می توانم هر فضای خالی را بردارم و آن را یک صحنه تهی بنامم. فردی در این فضای خالی قدم می زند درحالی که فردی دیگر او را تماشا می کند، این تمام آن چیزی است که برای انجام گرفتن کنش تئاتر بدان نیاز است.» شاید این تعریف بتواند ما را در یافتن پاسخی برای چیستی آن چه که به طور متعارف تئاتر می دانیم کمک کند. براساس این تعریف تئاتر از سه عنصر مکان (فضای خالی)، فردی که قدم می زند (اجراگر) و فردی که تماشا می کند (تماشاگر) برخوردار است. بنا به قاعده می دانیم که هر یک از این سه عنصر باید به نحوی قراردادی تعریف شده باشند. واضح است که تماشای عبور یک فرد از خیابان نمی تواند تئاتر قلمداد شود و حتا با قبول آن که عنصر مکانی تئاتر می تواند به هر مکانی حتا خیابان انتقال یابد اما نمی توان رابطه آگاهانه اجراگر و تماشاگر را نادیده گرفت یعنی همان چیزی که یرژی گروتفسکی، کارگردان لهستانی آن را یک «وحدت ادراکی بی واسطه و زنده» می خواند. اما آیا می توان گفت که هر رخدادی که شامل عناصر تعریف بروک باشد یک تئاتر است؟ شکی نیست که رخدادهای فراوانی از مسابقات ورزشی و جشن های ازدواج گرفته تا مناظرات و سخنرانی های سیاسی و حتا مراسم های اعدام در ملاء عام همگی از هر سه عنصر موجود در تعریف فوق برخوردارند. در سال های اخیر این فعالیت ها در کنار رویدادهای نمایشی به معنای هنری که ما آن ها را تئاتر می خوانیم، به عنوان زیرمجموعه ای از حوزه گسترده «مطالعات اجرا» مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند. از سوی دیگر افرادی هم مانند پال وودراف هستند که طبقه بندی گسترده تری را از تئاتر ارائه می دهند. وودراف در کتاب خود با عنوان ضرورت تئاتر از انواع مختلف تئاتر سخن می گوید و آن را به پنج دسته تئاتر تقلیدی، تئاتر روزمره، تئاتر افراطی، تئاتر حضور و تئاتر هنری تقسیم می کند. تعریف جامع وودراف از تئاتر خلاف شیوه نظریه پردازان مطالعات اجرا تمام فعالیت های اجرایی بشر را در حوزه تئاتر طبقه بندی می کند. اما آن چه که در اینجا مد نظر ما است، همان چیزی است که او تئاتر هنری نامیده و منظورش از آن هر شکلی از تئاتر است که در چارچوب هنرهای زیبا بر صحنه می رود و شامل کنش همزمان بازی و تماشا توسط اجراگران و تماشاگرانی می شود که در فضایی مشترک گرد هم آمده اند.
یکی از مفاهیم فلسفی که در تعاریف تئاتر مورد بحث قرار می گیرد «محاکات» (mimesis) است. به عنوان مثال می توان این مفهوم را در تعریف اریک بنتلی نظریه پرداز مشهور از تئاتر یافت که می گوید: «در تئاتر «الف» ادای «ب» را در می آورد، در حالی که «ج» شاهد است». براساس این تعریف تقلید یا ادای کسی را درآوردن می تواند به عنوان یکی از عناصر کلیدی در تعریف تئاتر به شمار رود. طبق نظر افلاطون نیز تئاتر با تقلید بدون روایت قابل تشخیص است. یک نفر می تواند شرح دهد که رومئو و ژولیت چه گفته اند و چه کرده اند. همچنین می تواند بخشی از رویدادهایی که بین آن دو صورت گرفته را شرح دهد و برخی از گفته های آن دو را نیز در حالی که ادایشان را در می آورد نقل کند. یا می تواند به طور کلی شرح و توضیحات را کنار بگذارد و یک سره وانمود کند که رومئو است و در حالی که نفری دیگر وانمود می کند ژولیت است، با یکدیگر صحبت کنند. تئاتر از نظر افلاطون همین مورد آخر است که روایت و نقل کردن را به نفع تقلید یک سره کنار می گذارد.
محاکات در تئاتر
چنان که تام استرن اشاره می کند، محاکات یکی از معدود مفاهیم وابسته به تئاتر است که افلاطون و ارسطو بر سر آن با هم توافق دارند. هم افلاطون و هم ارسطو بر این باور هستند که هر جا تئاتری باشد، محاکاتی هم در کار است. هرچند این استاد و شاگرد بر سر چیستی محاکات هم با هم توافق نظر ندارند.
افلاطون در جمهوری بارها به تئاتر اشاره می کند که اغلب این اشارات منفی هستند. او در مکالمه ای میان سقراط و جوانان آتنی در حمایت از سانسور آثار شعرا به بررسی انواع گونه های شعر می پردازد. براساس طبقه بندی افلاطون برخی از گونه های شعر شامل روایت می شوند، برخی دیگر شامل روایت و محاکات و برخی دیگر صرفا شامل محاکات می شوند. منظور افلاطون از روایت تقریبا توصیفی غیرمستقیم از داستان در قالب سوم شخص است و منظور از روایت و محاکات شیوه ای است که راپسودها یا نقالان اشعار حماسی هومر به اجرای این آثار می پرداختند. چنان که افلاطون در جمهوری می گوید راپسودهای هومر، همان طور که در نقالی ایرانی هم مرسوم است، افزون بر روایت یک ماجرا گاهی اوقات خود در نقش شخصیت ها ظاهر می شده اند و ادای آن ها را در می آورده اند. اما شعر دراماتیک یک سره محاکاتی است و به همین خاطر بیش از باقی انواع شعر مورد انتقاد افلاطون قرار می گیرد.
امیدوارم از این بحث لذت برده باشید.
راستی این بار شما بگین که دوست دارید در چه موردی با هم بحث کنیم.
